فصل اول ۶
ویروس های بیماری زای گیاهی ۶
مقدمه ۶
خصوصیات ویروس های گیاهی ۸
آشکار سازی ۸
مرفولوژی ۹
ترکیب و ساختمان ۱۵
ترکیب و ساختمان پروتئین ویروس ها ۱۶
ترکیب و ساختمان نوکلئیک اسید ویروس ها ۱۷
ویروس های وابسته،‌ ویرویید ها، ویروسوییدها و RNA های ماهواره ۱۹
عمل بیولوژیکی اجزا ویروس – کد کردن ۲۰
خاصیت آلوده سازی ویروس ها ۲۱
آلودگی ویروس و سنتز ویروس ۲۳
جابه جایی و انتشار ویروس ها در گیاهان ۳۰
علایم ناشی از ویروس های گیاهی ۳۵
فیزیولوژی گیاهان آلوده به ویروس ۳۸
انتقال ویروس های گیاهی ۴۲
انتقال ویروس ها با تکثیر غیر جنسی گیاهان ۴۳
انتقال مکانیکی ویروس با شیره گیاهی ۴۴
انتقال بذری ۴۹
انتقال با حشرات ۵۰
انتقال با کنه ها ۵۴
انتقال با نماتدها ۵۵
انتقال با قارچ ها ۵۶
انتقال با سس ۵۷
خالص سازی ویروس های گیاهی ۵۷
سرولوژی ویروس های گیاهی ۵۸
نامگذاری و طبقه بندی ویروس های گیاهی ۶۵
یافت و تشخیص ویروسهای گیاهی ۶۶
اهمیت اقتصادی ویروس های گیاهی ۷۲
مبارزه با ویروس های گیاهی ۷۳
بیماری های ویروسی محصولات خاص ۷۵
موزائیک توتون (Tobacco Mosaic) 78
علایم: ۷۹
بیمارگر: ۸۱
ایجاد بیماری: ۸۲
مبارزه: ۸۴
پژمردگی لکه دار گوجه فرنگی (Tomato Spotted Wilt) 85
ویروس Y سیب زمینی (Potato virus Y) 87
بیماری های موزاییک معمولی لوبیا و موزاییک زرد لوبیا ۸۷
علایم: ۸۸
بیمارگر: ۹۰
ایجاد بیماری: ۹۱
مبارزه: ۹۲
پیچیدگی بوته چغندر ۹۲
علایم: ۹۳
بیمارگر: ۹۴
ایجاد بیماری: ۹۶
مبارزه: ۹۷
موزاییک رگه ای یا مخطط گندم (Wheat Streak Mosaic) 98
برگ بادبزنی مو (Grapevine Fanleaf) 98
تریستیزای مرکبات (Citrus Tristeza) 100
علایم : ۱۰۱
بیمارگر: ۱۰۳
ایجاد بیماری: ۱۰۴
مبارزه: ۱۰۶
بیماری های گیاهی ناشی از ویروئید ها ۱۰۷
فصل دوم ۱۱۳
الف. پروکاریوت های بیماری زای گیاهی ۱۱۳
مقدمه ۱۱۳
سلسله: ۱۱۴
خصوصیات باکتری های بیمار زای گیاهی ۱۱۸
مورفولوژی ۱۱۸
تکثیر ۱۲۳
اکولوژی و انتشار ۱۲۴
تشخیص باکتری ها ۱۲۷
علایم بیمارهای باکتریایی ۱۳۵
مبارزه با بیماری های باکتریایی گیاهان ۱۳۶
لکه ها و سوختگی های (بلایت) باکتریایی ۱۳۹
لکه برگی ها و بلایت های باکتریایی غلات و گرامینه ها ۱۴۲
پژمردگی های آوندی باکتری ۱۴۴
آتشک یا سوختگی آتشی (fire blight) گلابی و سیب ۱۴۹
علایم: ۱۵۰
بیمارگر: ۱۵۲
ایجاد بیماری: ۱۵۳
مبارزه: ۱۵۸
غده های باکتریایی ۱۶۳
غده طوقه ۱۶۵
علایم: ۱۶۷
بیمارگر: ۱۷۰
ایجاد بیماری: ۱۷۱
مبارزه: ۱۷۵
شانکرهای باکتریایی ۱۷۷
شانکر باکتریای و صمغ زدگی درختان میوه هسته دار ۱۷۸
علایم: ۱۷۹
بیمارگر: ۱۸۲
ایجاد بیماری: ۱۸۴
مبارزه: ۱۸۷
اسکاب های باکتریایی ۱۸۸
بیماری های گیاهی ناشی از موجوات شبه میکوپلاسمایی ۱۹۳
مقدمه ۱۹۳
خصوصیات میکوپلاسماها ۱۹۶
میکوپلاسماهای حقیقی ۱۹۶
موجودات شبه میکوپلاسمایی گیاهان ۱۹۸
اسپیروپلاسما ۲۰۴
دیگر موجوداتی که به میکوپلاسماها شباهت دارند. ۲۰۸
بیماری ریزبرگی یا استابورن (Stubborn) 211

فصل اول
ویروس های بیماری زای گیاهی
مقدمه
ویروس نوکلئوپروتئینی است که از حد رویت میکروسکوپ نوری کوچک تر است. تنها در سلول زنده تکثیر یافته و قادر به تولید بیماری است؛ ویروس ها در داخل سلول ها پارازیت بوده و در تمام موجودات زنده،‌ از میکرو ارگانیسم های تک سلولی تا درختان و حیوانات بزرگ، بیماری هایی به وجود می آورند؛ برخی از ویروس ها به انسان و یا حیوانات و یا هر دو حمله کرده و بیماری هایی از قبیل آنفولانزا، هاری، ‌فلج اطفال،‌آبله و انواع زگیل ایجاد می کنند؛ برخی به گیاهان حمله می کنند و برخی دیگر به میکروارگانیسم هایی مانند قارچ ها، ‌باکتری ها و میکوپلاسماها. تعداد کل ویروس های شناخته شده تا این زمان حدود دو هزار است و هر ماهه ویروس های جدیدی توصیف می شوند؛ حدود یک چهارم ویروس های شناخته شده به گیاهان حمله می کنند؛ یک ویروس ممکن است به یک یا دهها گیاه حمله کند و هر گونه گیاهی معمولا مورد حمله تعداد زیادی ویروس قرار می گیرد؛ یک گیاه در یک زمان ممکن است با بیش از یک نوع ویروس آلوده شود.
اگر چه ویروس ها از عوامل بیماری بوده و با موجودات زنده دیگر از نقطه نظر عملیات ژنتیکی و توانایی تولید مثل وجه اشتراک دارند، به صورت ملکول های شیمیایی نیز عمل می کنند؛ در ساده ترین فرم ویروس ها از اسید نوکلئیک و پروتئین تشکیل شده اند و پروتئین تشکیل یک پوشش حفاظتی به نام کپسید(Capsid) به دور اسید نوکلئیک را می دهد؛ گرچه ویروس های شکل های متفاوتی دارند، اما معمولا میله ای و یا چند وجهی و یا فرم هایی از این دوشکل اصلی هستند؛ در هر ویروس همیشه فقط RNA و یا فقط DNA وجود دارد و در بیشتر ویروس های گیاهی تنها یک نوع پروتئین وجود دارد. برخی از ویروس های بزرگ تر، چندین پروتئین با وظایف مختلف دارند؛ ویروس ها تقسیم نمی شوند و تولید هیچ نوعی از اندام های تولید مثل اختصاصی از قبیل اسپور نمی نمایند؛ اما با تحریک سلول های میزبان به تولید ویروس تکثیر می یابند؛ ویروس ها تولید بیماری می کنند، اما نه با مصرف سلول ها یا کشتن آن ها با توکسین ها، بلکه با مصرف مواد سلولی، با اشغال فضا در سلول ها و با به هم زدن تو اختلال در فرآیندها و اجزا سلول که به نوبه خود متابولیسم سلول ها را به هم زده و تشکیل مواد غیر عادی به وسیله سلول ها و شرایط آسیب رسانند به فعالیت ها و زندگی سلول یا موجود زنده منجر می گردد.
خصوصیات ویروس های گیاهی
ویروس های گیاهی نه تنها از نظر شکل و اندازه، بلکه هم چنین از نظر سادگی ساختمان شیمایی و فیزیکی شان، نحوه آلوده سازی، تکثیر، انتشار در دخل میزبان، انتشار در طبیعت و علایمی که در میزبان تولید می کنند،‌ با تمام دیگر پاتوژن های گیاهی اختلاف دارند به علت کوچکی اندازه و شفافیت اندامشان، ویروس ها را حتی با روش هایی که برای دیگر پاتوژن ها به کار می روند نمی توان دید و به وجودشان پی برد. ویروس ها سلول نیستند و از سلول هم تشکیل نشده اند.

آشکار سازی

هنگامی که یک بیماری گیاهی به وسیله یک ویروس ایجاد می شود، تک تک پیکره های ویروس را نمی توان با میکروسکوپ نوری دید، گرچه برخی از اندامک های درون سلولی و یا کریستال های حاوی ویروس را می توان در سلول های آلوده به ویروس مشاهده نمود. بررسی برش هایی از سلول ها یا شیره خام گیاهان آلوده به ویروس در زیر میکروسکوپ الکترونی ممکن است ذرات ویروس را آشکار کند یا نکند. ذرات ویروس را هیمشه نمی توان به آسانی در زیر میکروسکوپ الکترونی دید و حتی در موارد نادری که این ذرات آشکار می شوند، اثبات این که ذرات مزبور ویروس هستند و این که بیمار خاص توسط همان ویروس ایجاد شده باشد نیاز به وقت و کار اضافی دارد.
تعدادی از علایم گیاه، از قبیل نقش بلوطی روی برگ ها و لکه های حلقوی نکروتیک و یا کلوتیک را با درجه اطمینان نزدیک به یقین می توان به ویروس نسبت داد. بیشتر کمبود یا مسمومیت غذایی، ترشحات حشرات، ‌سایر پاتوژن ها و عوامل دیگر ایجاد شده باشند. تعیین این که علایم به خصوصی به وسیله ویروس ها ایجاد شده اند، ‌مستلزم حذف هر علت احتمالی دیگر و انتقال ویروس از گیاهان مریض به گیاهان سالم است که باید به نحوی انجام گیرد که از انتقال هر عامل بیماری زای دیگر جلوگیری شود.
روش های کنونی تشخیص ویروس های گیاهی عمدتا شامل انتقال ویروس از گیاه بیمار به گیاه سالم به وسیله پیوند،‌ مالیدن با شیره گیاه است. برخی دیگر از روش های انتقال از قبیل استفاده از سس یا حشرات ناقل نیز به کار می رود تا وجود ویروس را نشان دهد. مع هذا بیشتر این روش ها نمی توانند مشخص کنند که آیا بیمارگر یک ویروس است یا یک میکوپلاسم یا یک باکتری سخت کشت آوندی. تنها انتقال به وسیله شیره گیاهی است که در حال حاضر مدرک اثبات ماهیت ویروسی بیمارگر محسوب می شود. قطعی ترین دلیل وجود یک ویروس در گیاه باخالص سازی، الکترون میکروسکوپی و معمول تر از همه سرولوژی است.

مرفولوژی

ویروس های گیاهی در اشکال و اندازه های مختلف وجود دارند، اما با عناوینی از قبیل دراز (میله های خمض ناپذیریا رشته خمش پذیر)، را به دو ویروس (باسیل مانند) و کروی (پلی هدرال یا ایزومتریک) توصیف شوند (شکل های۱-۱و ۲-۱ و ۳-۱ ) .
برخی از ویروس های دراز مانند ویروس موزائیک توتون و ویروس موزائیک نواری جو به شکل میله های خمش ناپذیر بوده و به ترتیب اندازه شان ۱۵×۳۰۰ نانومتر و ۲۰ × ۱۳۰ نانومتر است بیشتر ویروس های دراز به صورت رشته های بلند و نازک خمش پذیر هستند که معمولا ۱۰ – ۱۳ ناننو متر (ویروس های تریستیزای مرکبات) درازا دارند. به نظرمی رسد که بسیاری ویروس های دراز دارای پیکره هایی با طول های متفاوت بوده و عددی که برای طول آن ها داده می شود معمولا مربوط به طولی است که بیش از بقیه معمول است.
رابدو ویروس ها (Rhabdoviruses) میله هایی کوتاه و باسیل مانند هستند که طول آن ها سه تا چند برابر عرض آن ها است و این اندازه ها در مورد ویروس کوتولگی زرد سیب زمینی ۷۵ × ۳۸۰ نانومتر،‌در ویروس موزائیک خطی گندم ۶۵ ×۲۷۰ نانومتر و در ویروس زردی نکروتیک کاهو ۵۲ × ۳۰۰ صادق است.