چکیده :
اندیشه تألیف این موضوع زمانی در فکرم شکل گرفت که احساس نمودم بررسی حرکت و جنبش ادبی زنان اندلس نیاز بیشتری به تحقیق و پژوهش دارد. بنابراین این موضوع یعنی «سرودههای زنان شاعر اندلس» را برای رساله خودانتخاب کردم.
این رساله شامل بخشهای زیر است:
– بخش اول شامل شرایط جغرافیایی و تاریخی این سرزمین است.
– بخش دوم شامل شعر اندلسی، ویژگیها وتفاوتهای آن با شعر شرقی، فنون شعری از قبیل (وصف، غزل، فخر، مجون، حکمت، موشح و زجل و…) است.
– بخش سوم به پنج گفتار اختصاص دارد. در این بخش سعی شد تا جایگاه اجتماعی و فرهنگی زن در اندلس، زن و علوم گوناگون، نقش زن در ادبیات اندلس، زن و هنر و نقش زنان اندلس در سیاست رامعرفی کنم.
-بخش چهارم که مهمترین بخش این تحقیق را دربر میگیرد به «بررسی سرودههای زنان شاعر اندلس» اختصاص دارد. در این بخش سعی کردم تعداد سی تن از زنان شاعر را که آزاد و یا کنیز بودهاند معرفی کنم و این شاعران را برحسب قرونی که در آن میزیستهاند، دستهبندی نمایم.
در بخش نتیجهگیری هم به اغراض مختلف شعری از قبیل غزل، مدح، رثا، هجا، فخر، موشح و … پرداختم.
از مجموعه شعر زنان اندلس به دست میآید که بیشتر اشعارشان در زمینه غزل بوده است، که گاهی این غزلها عفیف و گاهی غیرعفیف بودهاند.
برخی از آن نیز در سرودن مدح به شهرت رسیدهاند. چنانکه میبینیم تعدادی از این زنان مدح رابه منظور تکسب، و برخی دیگر برای مدح و ستایش امرا و خلفا، و برخی دیگر از این شاعران که کنیز بودهاند برای آزاد شدن سرودهاند. زنان شاعر اندلس در میدان هجا نیز کمتر از مردان نبودهاند و هجای گزنده و زشتتری نسبت به مردان سرودهاند. رثاء، که نوعی نوحه سرایی و گریهو زاری است یکی دیگر از موضوعات شعری است که زنان اندلس به آن پرداخته، و در آن عواطف و احساسات زنان اندلسی را به تصویر کشیدهاند. برخی از این زنان شاعر به اصل ونسب، زیبایی وخوش خطی خود افتخار کرده و اشعاری در زمینه فخر سرودهاند. آنان در سرودن موشح نیز چون مردان به رقابت پرداختهاند واشعاری در این خصوص سرودهاند.
لازم به ذکر است که برخی از زنان شاعر اندلس در عرصه شاعری گوی سبقت رااز مردان ربودهاند و در بسیاری از فنون شعری به مقام و درجات والایی رسیدهاند که دلالت بر طبع و ذوق فراوان شعری این شاعران دارد.
مقدمه
بخش اول :
موقعیت جغرافیایی و تاریخی سرزمین اندلس
۱-۱ واژه‌ی اندلس …………………………………………………………………………………….. ۵-۴
۲-۱ جغرافیای اندلس ……………………………………………………………………………………. ۵
۳-۱ نگرشی کوتاه به تاریخ اندلس ………………………………………………………………… ۸-۷
۴-۱ فتح اندلس به دست مسلمین …………………………………………………………………….. ۸
بخش دوم
۱-۲ شعراندلس ………………………………………………………………………………………….. ۱۲
۲-۲ مراحل شعر اندلس ……………………………………………………………………………….. ۱۳
۳-۲ ویژگی‌های شعر اندلسی…………………………………………………………………………. ۱۷
۴-۲ مضامین شعری در اندلس ………………………………………………………………………. ۲۰
۵-۲ موشح و زجل ……………………………………………………………………………………… ۲۶
۶-۲ زجل در ادب اندلسی…………………………………………………………………………….. ۲۹
بخش سوم
۱-۳ جایگاه اجتماعی و فرهنگی زن در اندلس …………………………………………………… ۳۱
۲-۳ زن و علوم گوناگون ……………………………………………………………………………… ۳۲
۳-۳ نقش زنان در ادبیات اندلس ……………………………………………………………………. ۳۸
۴-۳ زن و هنر …………………………………………………………………………………………… ۴۱
۵-۳ نقش زنان اندلس در سیاست …………………………………………………………………… ۴۵
بخش چهارم :
مشهورترین زنان شاعر اندلس
۱-۴ شاعر قرن دوم
حسانه التمیمیه …………………………………………………………………………………………… ۴۹
۲-۴ شاعران قرن‌های سوم و چهارم ………………………………………………………………… ۵۵
قمر …………………………………………………………………………………………………………. ۵۶
عائشه بنت احمد القرطبیه ……………………………………………………………………………… ۵۸
حفصه بنت حمدون الحجاریه ………………………………………………………………………… ۶۱
أنس القلوب ……………………………………………………………………………………………… ۶۳
مریم بنت یعقوب الأنصاریه …………………………………………………………………………… ۶۷
۳-۴ شاعران قرن پنجم ………………………………………………………………………………… ۷۰
الغسانیه البجانیه ………………………………………………………………………………………….. ۷۱
زینت المریه ………………………………………………………………………………………………. ۷۴
اعتماد الرمیکیه …………………………………………………………………………………………… ۷۵
بشینه بنت المعتمد ………………………………………………………………………………………. ۷۸
العبادیه …………………………………………………………………………………………………….. ۸۴
غایه المنی ………………………………………………………………………………………………… ۸۶
ام الکرام بنت المعتصم بن صمادح ………………………………………………………………….. ۸۸
أمه العزیز…………………………………………………………………………………………………… ۹۰
صفیه بنت عبدالله الرّیی…………………………………………………………………………………. ۹۲
ام العلا بنت یوسف …………………………………………………………………………………….. ۹۳
ولاده بنت المستکفی…………………………………………………………………………………….. ۹۶
مهجه بنت التیانی القرطبیه ……………………………………………………………………………. ۱۰۴
عتبه ………………………………………………………………………………………………………. ۱۰۵
۴-۴ شاعران قرن ششم و هفتم …………………………………………………………………….. ۱۰۶
حفصه بنت الحاج الرکونیه …………………………………………………………………………… ۱۰۷
حمده بنت زیاد بن بقی العوفی …………………………………………………………………….. ۱۱۸
نزهون بنت القلاعی غرناطیه ………………………………………………………………………… ۱۲۲
شلبیه الأندلسیه …………………………………………………………………………………………. ۱۲۹
هندکنیز أبی محمد عبدالله بن مسلمه الشاطبی …………………………………………………… ۱۳۲
أسماء العامریه ………………………………………………………………………………………….. ۱۳۳
أم الهناء بنت القاضی …………………………………………………………………………………. ۱۳۴
قسمونه بنت اسماعیل الیهودی ……………………………………………………………………… ۱۳۵
ام السعد بنت عصام الحمیری ………………………………………………………………………. ۱۳۷
سلمی بنت القراطیسی ………………………………………………………………………………… ۱۳۸
کلید تمرکز زنان شاعر اندلس ………………………………………………………………………. ۱۴۰
نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………. ۱۴۲
فهرست منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………… ۱۴۸
چکیده عربی ……………………………………………………………………………………………. ۱۵۶
چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………. ۱۵۷